Eğlendirici yönü ağır basan ve bu konuda çok yetenekli olan ayrıca halk tarafından da sevilen bir tiyatro sanatçısı olan Marin Držić’e aynı zamanda Maître de Plaisir de denir. Ona bu şekilde hitap edildiğini Sabo Bobali ve Miho Monaldi’nin eserlerini kaynak olarak aldığımızda anlıyoruz. Marin Držić çok iyi bir tiyatro yazarı olmasının yanısıra çok yönlü ve keskin görünüşlü bir müzisyendirde.
Marin Držić’i kıskanan pek çok insan onu Mavro Vetranović’in eserlerini taklit etmekle suçlamasına rağmen, Tirena oyununun sergilenmesinden sonra halk tarafından çok saygı duyulan Mavro Vetranović’in kendi eserlerinde Marin’i savunmasıyla suçlamalar önemini yitirmiştir.
Marin Držić yaptığı kesin gözlemler sonucunda sokaklarda halk tarafından saldırılara mağruz kalmıştır. Yaşamış olduğu fiziksel saldırılar rapor edilmiş, bu raporlar günümüze kadar da ulaşmıştır.
Držić, düğünler için yazdığı dramalarını , tiyatronun o günkü halinden memnun olmayan seyircilerin arzularına göre yaratmış ve çok kısa sürede Rönesans tiyatrosunun tasdik zamanında tiyatro sihirbazı olarak anılır olmuştur. Ayrıca Držić, eserlerinde sosyal sınıf ayrımcılığına hiç değinmemiş ve eserlerinde daima sosyal adaletsizliği betimlemiştir.
Bağımsız edebi türlerin çeviriler etkisinde kaldığı dönemde , Držić İtalyan ve Antik yazarlar olan Plautus ve Terentius’u basma kalıp olarak taklit etmemiştir. Držić’in taklitten uzak olduğunu, klasik Hırvat edebiyatının ileri gelen yazarlarından olan Angelo Poliziano’nun , Niccolò Machiavelli’nin ve Petrarca’nın eserlerine bakarak söyleyebiliriz.
Držić, geleneksel Commedia Erudita (bilimsel tiyatro komedisi)ve pastoral tarzdaki tiyatroların katı kullarını yıkarak bu türleri kendi tarzına uyarlamış ve Plautus tazındaki kendine has tiyatro eserlerini ortaya çıkartmıştır.Plautus tarzındaki tiyatro örnekleri Pjerin, Skup ve Arkulin’dir. Bu türün yanısıra, Držić, Novelladan ilham aldığı komedileri, Mande ya da Tripče de Utolče ve bağımsız tarzdaki komedileri Dundo Maroje, Novela od Stanca ‘ yı da yazmış ve temel düşüncesi fantezi ve gerçekliğe dayanan odak noktası kader değil insan olan ,Theatrum Mundi’yi (Evren’in Tiyatrosu) de yaratmıştır.
Držić Dubrovnik’te ki Tiyatro hayatını düzene soktuğu , Dubrovnik’te ki tiyatro standartlarını Avrupa tiyatro standardına yükselttiği ve oyunların hazırlanmasına birebir katılıp destek verdiği için bu yönleriyle İngiliz Edebiyatı’nın babası olarak görülen Shakespeare ‘e benzetilmektedir.
18. yüzyılda yaşamış olan Dubrovnik’li katip Ivan Matijašević’in el yazmasını kaynak olarak gösterebileceğimiz Držić’in bazı komedilerinin fragmanları ; Pjerin, Džuho Krpeta ve Arkulin’dir. Pomet olarak bilinen fakat bugünümüzde kayıp olan mensur komedi oyunu, aynı isime sahip tiyatro topluluğu tarafından 1548 yılının Karnaval zamanı boyunca Rektör Sarayının önündeki meydanda oynanmıştır. Držić’in eserleri genel olarak gerçek hayat ile doğrudan ilişkilendirildiği için , Pomet adlı komedisini de şüphesiz ki eleştiri niteliğinde yazmıştı. Hatta Nisan ayında sokakta maruz kalmış olduğu fiziksel saldırının altında yatan sebebin bu eseri olduğu düşünülmektedir.
Tirena adlı 5 perdelik siena tarzında ki rüstik eglog ( çoban şiiri) ,1548 yılının Şubat ayında Rektör Sarayı’nın önündeki aynı meydanda serilenmiştir. Fakat o zamanın soğuk hava şartlarından dolayı dolayı Držić’in tiyatro oyunu yarıda kesilmiştir. Tirena yüzünden bazı vatandaşlar Drzić’i Mavro Vetranović’in eserlerini taklit etmekle suçlanmıştır.
Drzić’in kardeşi Vlaho Držić’in düğün töreninde Tirena , asilzade hazretleri Maro Makulja Pozze’ye ithaf edilerek 1551 yılında tekrar oynanmış. Bunun yanı sıra, Venüs ile Adonis oyunu da yine aynı düğün töreninde sergilenmiştir.
Tirena’nın 1548 yılında yazılmış olan ilk önsözünde Držić ,Vučeta Obrad’la konuşurken asilzadeleri ve onların akıllı hükümetlerini yererken diğer taraftan da şairlik makamını övmektedir.
İkinci ön sözde ise tiyatroya ismini veren kız çoban karakter Tirena, komik gerçekçi ayrıntılardan ,gerçek insanlardan (Obrad, Vlaho,Pribat) ve Parnassos Dağı’ndan bahseder.Tirena oyununun içindeki bazı diyaloglar, Ljubmir’in ağıtları ve Marin Držić’in Şiirleri ile Diğer Güzel Şeyler adlı kitapta da yer almaktadır.
Günümüzün tiyatro yorumcularına göre , Držić, Tirena adlı oyununda aşk ve güzellik zaferi hakkında platonik fikirlerinin yanı sıra köy ile perinin iç dünyası arasındaki bağı betimlemektedir. Držić’in bu eserinde kullandığı mekanının , mitolojik ve aynı zamanda baş karakter olan çoban kızın birbirini tamamlayıcılığına bakıldığında tam not almaktadır. Držić’in diğer eserleri incelendiğinde ise (mesela Venüs ile Adonis’teki Vlah ya da Plakir’deki Grižula gibi), naif ve oldukça toy olan Miljenko adlı karakter ahlaksızca davrandığı için tüm halkın alay konusu olmuştur.
Okuyucusunun veya izleyicisinin ilk bakışta anlamakta zorlandığı oldukça kompleks bir yapıda olan ve rüstik egloglardan oluşan Tirena, yazar Ivan Gundulić’e Dubravka adlı eserini yazarken ilham kaynağı olmuştur. Novela od Stanca adlı komedi, Frano Caboga’nın sarayında düzenlenmiş ve Martolica Zamagna’nın düğününde 1550 yılın kışında sergilenmiştir.
Bu oyunda Ulah Stanac adlı ahmak ihtiyarın ,kentsel ve kırsal alanlarda gençlerle (mesela Dživo Pešica) zararsız karşılaşması betimlenmektedir. Novela od Stanca adlı komedi Držić’in dramatik fikirlerden yoksun olmasından kaynaklı korkusunu gizlemektedir. Bu ihtiyar Ulah Stanac, boş sahnede ağlayarak kendi felaketini kendisinin getirmesiyle ortaya çıkmıştır.
Venüs ile Adonis adlı mitolojik komedi bilindiği üzere Vlaho Držić’in 1551 yılındaki düğün töreninde sergilenmiştir. Bu komedide peri ile köylülerin dünyası arasındaki çatışma anlatılmıştır.
Ulah Vukodlak’ın düğün töreninde şarabı savunmasının ardından önsözün rolünü almış ve ana eylem olmuştur.
Bu karmaşık kalıpta, kırsal dünyanın aşk motifi çoban kızın dünyasında komik bir şekilde işlenmiştir.
Vlad, Grubiša, Kojak ve Vukodlak’ın orijinal ifadeleriyle beraber bu eserin içeriğinde halk türküleri ve bilmecelerinin yanı sıra yazarın sahne yönetimlerine ait tecrübelerine de yer verilmiştir.
Marin Držić’in kardeşi Vlaho Držić 1551 yılında Venedik’te Držić’in iki farklı kitabını yayımlatmıştır. Bahsedilen bu kitapların bir tanesinin adı Marin Držić’in Şiirleri ile Diğer Güzel Şeyler’dir ve bu kitabın günümüzde bilinen sadece bir kopyası bulunmaktadır.Držić’in Şiirleri ile Diğer Güzel Şeyler adlı bu büyük eserin içeriğinde ise bir çok küçük eser daha yer almaktadır. Ve bunlardan biri Petrarca’dır. Bu eser lirik ,bireysellikten uzak aynı zamanda bolca kafiye içeren ve aşk şiiri antolojim tarzındadır.Bu Antoljimde, genç yaşta ölen güzel Dubrovnikli Fjora Martinova Šumičić’e hitap edilen bir şiir, şairin kız kardeşine teşekkür olarak yazdığı bir başka eser , iki tane ağıt ve ahlaki içerikli şiirler en son olarakta asilzade Sabo Nikulinov Gondola’ya hitap edilmiş doğrudan anlatım risalesi yer almaktadır. Bu risalenin önemi, ilk yerli polemik dosyası olan iftiradan savunma olmasıdır.
İkinci ön sözde ise tiyatroya ismini vermiş olan kız çoban karakter Tirena, komik gerçekçi ayrıntılardan ,gerçek insanlardan (Obrad, Vlaho,Pribat) ve Parnassos Dağı’ndan bahsetmektedir. Tirena oyununun içindeki bazı diyaloglar, Ljubmir’in ağıtları ve Marin Držić’in Şiirleri ile Diğer Güzel Şeyler adlı eserde de yer almaktadır.
Aynı Kitapta yine Tirena’nın bazı bölümleri (Ljubmir’in ağıtları, ikinci önsözündeki Obrat ile Pribat’ın diyaloğu), Držić’in drama tarzında olan eserleri Venüs ile Adonis ve Novela od Stanca da yer almaktadır. İkinci kitabın içeriğinde ise, asilzade hazretleri Maro Makulja Pozze’ye ithaf edilmiş olan Tirena ve Vučeta ile Obrad diyaloğu da yer almaktadır.
16. yüzyılda alışageldiği gibi bu iki kitap bir bütünü oluşturmaktadırlar.
Bu kitabın içeriğini öğrenebildiğimiz kaynaklar ise , ilk kitaptan elli yıl sonra yine Venedik’te basılmış olan tekrar (6 Nisan 1607 ve 1630 yılındaki) baskılardır . 1551 yılınının karnaval döneminde Pomet adlı tiyatro topluluğu belediye binasında Držić’in en meşhur eseri olan Pomet’i ve Pomet’in devamı niteliğinde yazdığı, Dundo Maroje (Maroje Amca) adlı komediyi yine aynı tiyatro topluluğu oynamıştır.
Düzyazı ile oldukça kompleks bir şekilde yazılmış ve beş perdeden oluşan bu komedinin tamamı günümüze kadar korunamadığından sonunun nasıl olduğuna dair bir metin kayıtlarda bulunmamaktadır.
Negromant’ın alegorik tarzdaki önsözünde en dikkat çeken kısım, dürüst ve samimi (nazbilj) insanlar hakkında aynı zamanda kötü ve bozuk (nahvao) karakterli kişiler hakkında eleştiri içerikli konuşmasıdır. Negromant’ın karakterlerinden olan bilge Tripče bu insan tiplerinden hikayede iğneleyici bir şekilde bahsetmektedir.(Bazı insanlar yeryüzünde tıpkı en aşağılık hayvanmışcasına, bazı insanlar ise tıpkı cennetten yer yüzüne inmiş bir melekmişcesine davranır.) Držić bu eserinde, sihirbaz Dugi Nos (Uzun Burun)’ un ifade ettiği gibi, ironik bir şekilde Dubrovnik asaletini pohpohlayıp insan doğasının değişmezliği fikrini makyavelist bir yaklaşım ile ortaya koymaktadır.
Değişmeyenlerin aksine halk arasında kendini iyi yönetebildiği için Halkın Kral’ı , berrak ve net olarak anılan Pomet Latince karşılığında ise bilgi ,yakalanamaz, doğal mutluluk ve yeteneklilerin yeteneğini söyleyen olarak bilinmektedir. Držić , bir bireyin özgüven ile yeteneğini kullanarak kararlılık ve sabırla denemekten vazgeçmeden kendi kaderini yaratması gerektiğini savunmuş ve tiyatro sahnesinde bu insan özelliklerine çokça yer vermiştir.
Ana tema olarak iktidar ve para mücadelesiyle oynak hedosit olan Pomet oldukça derin mana taşıyan düşünceleriyle, canlı yerel ve sadık bir şekilde Makyavelist bir yorum taşımaktadır. Bu eserin zengin dramaturjisi ,diyalogların oldukça çok yönlü bir şekilde dallanmasıyla, olayların her yönden orijinal olmasıyla ayrıca ilkel fakat çok renkli bir karakter olan Grubiša gibi diğer karakterlerin de psikolojik ve sosyal özelleştirilmiş analizinden meydana gelmiştir.
Držić’in Pjerin isimli komedisinin sadece fragmanları korunmuştur. Bu 1552 yılında kaleme alınmış olan oyunun sergileniş amacı Bona ailesininin soyundan gelen asilzade Džono Miškinov’un düğün törenidir. Oyunun şablonuna baktığımızda ikiz erkek kardeşler ve onların başka ailelere verilip karışması konusuyla Plaut’un Menaechme adlı komedisi yer almaktadır.Her eserinde olduğu gibi yine Pjerin’de de Držić’in tipik kinayeleri, maniyerist karşıtlık tutumunun yanı sıra belirgin ahlaki seviye ve adaletsizlik konusu da işlenmiştir.
Birinci bölümü kaybolmuş olan ve sadece fragmanları korunmuş Tripče de Utolče adlı komediden bahsedecek olursak muhtemelen oda bir düğün töreninde sergilenmiştir. Adını ana karakteri olan Pjerin adlı yaşlı bir sarhoşdan ve Mande karakter olan kurnaz karısından almıştır. Olayların basit fakat komik tarafları ve Boccaccio’nun öykülerinde olduğu gibi muzipliklere dayanan oldukça renkli karakterleri (Dubrovnik’in Gardzarija adlı tiyatro topluluğunun üyeleri) olan Tripče de Utolče mekan olarak Kotor’da geçmektedir. Bu eser yaşlılık ile gençlik ve aptallık ile akıllılık arasındaki zıtlık ilişkisinden ve bir yandan Držić’in siyasi içerikli kinayesiz anlatımının yanında diğer bir yandan ise yazarın tipik anti-Petrarchism tarzıyla yazdığı Pedant ve Nadinha arasında geçen konuşmalardan meydana gelmiştir.
Boccacio’nun motiflerini (insan’ın akılısı ve yeteneğinle aptallık ve beceriksizlik üzerinde kazandığı zafer) kulanarak Držić bir daha ahlakla ilgili konularla ilgilenir. Garzarija adlı tiyatro topluluğu, Rafo Gozze’nin 1554 yılındaki düğün töreninde, günümüze kadar sadece fragmanları korunmuş olan Džuho Krpeta adlı mitolojik pastoralı oynamıştır.
Bu gerçekçi parodide, fantastik-mitolojik unsurlar var. Bu eserin ahlaki-felsefi yönü için Držić’in tipik şiir tekniği, kinayesi ve belirsizliği şu mısrada görülebilir: „Sessizlik, cennetten gelen bir şey. Sertlik ise, hayvanca bir şey.“
Držić’in yazarı olan Ivan Matijašević’in yazılarına göre, Sabo Gajčin’in düğün töreninde, Njarnasi adlı tiyatro topluluğu düzyazıdaki satir olan Skup’u oynamıştır.
Bu topluluk, 1555 yılında Grižula’yı duyurmuştu. Držić, bu komedisini Euripides’in ve Plaut’un şablonlarını kullanayıp kinayesini ve toplumun ahlaki düşüşünü gizleyerek , Satir’in önsözünde yaratıcılık özgürlüğü övünüp komik ve pastoral unsurları kullanmaktadır.
Držić’in tarzını yansıtan akıllı Dživo’nun monologunda alçakgönüllü ve sakin olanlar sert ve boşboğaz insanlarla karşıtlaşır. Plautus’un konusu olan eski cimbri ve açgözlülüğü Držić’in eserlerinde yerli motiflerle bağlanmıştı. Şüpheli ihtiyarın hazinesi ile saplantısı monologlarından belli olur. Böylece Držić, anti-Petrarchism komik tarzını kullanarak kendi toplumuna bir daha karşı koyar. Beş perdeden oluşan Grižula veya Plakir adlı mitolojik pastoral, yeni evliler ve düğünün konuklarına hitap edilmişti. Bu oyun, Vlaho Sorgo’nun 1555 yılındaki düğün töreninde aşk zaferi olarak oynanmıştı.
Držić, çoğunlukla nesir tarzını kullanarak kentsel ve kırsal dünyaları, bu yerlerde (mesela Grižula, Omakala, Dragić, Gruba, Rade ve Miona) ve mitolojik yerlerde (Kupido, Dijana, Plakir ve peri) oturanların konuşmaları birbirlerine karşı koyar. Bu alegorik, fantastik ve aynı zamanda gerçekçi olan komedisiyle, Držić Karnaval döneminin sonunu duyurur. Peri, önsözünde platonik erdemlerinden bahsedir. Eserde, Omakala’nın Dubrovnik’in önemli tarihleri hakkında canlı anlatıları gibi somut ve gerçekçi ayrıntılar da var. Bir cimri ve yaşlı tüccarın karakterini olan Arkulin’in önsözü ve birinci perdesinin başı bugünlere kadar korunmamış. Diğer Držić’in eserlerinin aksine Arkulin’de Rönesans hayatını sergileyen canlı görüntüleri yok. Bu eserde görünen aldatılan ve aşık olan ihtiyarın karakteri, Plaut’un ve İtalyan yazarlar’ın kullandığı şablonlarına benzer. Tripče de Utolče oyununda olduğu gibi, Negromant’ın Boccacio tarzındaki şakaları kullanayıp gerçeküstülüğü gerçekçiliğe karşı koyarak eserin tüm entrikalarını çözer. Açgözlülük sorunu, çok kinayelerle birlikte, kızın akrabalarının yardımıyla çözülür.
Držić, Hecuba trajedisini Dolce’nin ve Euripides’in şablonlarını kullanarak yazmıştı. Bu trajedinin bugünlere kadar iki transkripti korunmuştu. Daha eski olan transkript Šibenik’in el yazması olarak da bilinir. 29 Ocak 1559’da, Bidzaro adlı tiyatro topluluğu Sarayın önündeki meydanında uzun bir süre diğer yazarlara (Vetranić’e de) atfedilmiş bu trajediyi oynamıştır.
Önceki yılın 9 Martında bu tiyatro topluluğu 1558’de Hecuba’nın sergileme iznini almamış. Dubrovnik’in ileri gelen devlet adamları oyunun içeriği kamuyu rahatsız ettiği gerekçesiyle trajedisi’ni sergilemesine ilk zamanlar karşı koymuşlardır. Sebebi, kafiyeli on iki hecelik mısrada konuşan hükümdarın karakterinin tiran olarak görüntüsü.
Truva’nın düşüşünü ve kraliçenin mutsuz kaderini betimleyerek Držić zalimler için bir bahane olarak devlet nedenlerini eleştirir. Trajedinin ana karakteri, oğlu Polydorus ve kızı Polyxena ölmüş olan eski kraliçe Hecuba. O, açgözlü Polinestom’dan intikam alarak ağrını unutur.
Hecuba’nın ağıtları ünlü ve güç kaybı herkesin başına gelebildiğini gösterir. Kral Agamemnon’un karakteri ise güç sesi. Hükümdar olarak bilge ama etkisiz olanlara bir karşıtlık. Držić, dolaylı kinayeleri kullanarak terkedilme duygusunu ve mannerism heterojenitesini sergilemektedir. Onun şiirlerinde, satir ve peri interlüdleri, dağ perisi ve Nereida nimfleriyle dolu ara dönemler de var. Držić’in, kendi gidişinden önce gönderdiği Dubrovnik’e mesajı, Polyxena annesiyle vedalaştığı sahnesinde görünebilir.
Držić, 1566 yılında Mayıs ayında Floransa’ya geldikten sonra, söylemini tamamen değiştirmişti. Toskana hükümdarı, Dük Cosimo I Medici ve oğlu Prens Francesco’ya 1566 yılında Floransa’da yazmış olduğu mektubundan açıkça belli olur.
Şimdiye kadar bulmuş olan 5 mektubularından Dubrovnik’in beceriksiz oligarşisinin yenilgisini, diğer yandan halk ve oyluluk arasındaki güç bölünmesini hayal ettiği görülür. Drzić’in siyasi ve düşünsel boyutu, belirsiz anlamlı sosyal adaletsizliği hissettiği öfkeli bireyin Dubrovnik’in politikası ve diplomasını eleştirilerinden meydana gelir.
Marin Držić, 2 Mayıs 1566’da, aynı yılda Ocak ayının sonunda aristokratik despotluğuna karşı koymak için planladığı „adil bir çaba“ olarak da bilinen darbeden sonra ölmüş.